prof. dr hab. Justyna Olszewska-Świetlik
Tytuł magistra sztuki w zakresie Konserwacji Malarstwa i Rzeźby Polichromowanej w 1991 roku: dyplom konserwatorski: Konserwacja ikony przedstawiającej misę z głową św. Jana Chrzciciela, datowaną na II poł. XIX w., pod kierunkiem prof. dr art. kons. Marii Roznerskiej, teoretyczna praca magisterska: Technologia i technika uzyskiwania imitacji drogich kamieni na podstawie traktatu de Mayerne’a, pod kierunkiem prof. nadz. dr. art. kons. Zbigniewa Brochwicza. Od 1991 r. zatrudniona w Zakładzie Technologii i Technik Malarskich Instytutu Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa UMK w Toruniu, obecnie na stanowisku profesora nadzwyczajnego. Stopień doktora nauk humanistycznych uzyskała w roku 2000 w Instytucie Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika na podstawie rozprawy pt.: Warsztat malarski Mistrza ołtarza ze Strzegomia (1486-87) promotor: prof. dr art. kons. Józef Flik, doktora habilitowanego w roku 2003 rozprawa pt. Technologia i technika gdańskiego malarstwa tablicowego drugiej połowy XV wieku.
Zajmuje się działalnością dydaktyczną i badawczą związaną z zagadnieniami technologicznymi, artystycznymi, konserwatorskimi. Interesuje się średniowiecznym, nowożytnym i współczesnym warsztatem malarskim, rekonstrukcją technologii i technik malarskich, kompleksowymi badaniami i konserwacją dzieł sztuki.
Przebieg drogi zawodowej pozwolił jej na rozwijanie pasji naukowo-artystycznych. Prowadziła badania dawnych traktatów malarskich, które przełożyły się na praktyczne odtwarzanie starych technologii. Zajmowała się m.in. rekonstrukcją według wybranych dawnych metod czerwonych laków organicznych, które stanowiły bazę do dalszych badań prowadzonych we współpracy z naukowcami z dziedzin nauk fizycznych, chemicznych, matematycznych. Powyższe doświadczenia były pomocne przy identyfikacji rodzaju oryginalnych czerwonych laserunków, zastosowanych w zabytkowych dziełach. Wyniki badań zostały opublikowane we wspólnych artykułach, takich jak na przykład: J. Olszewska-Świetlik, W. Nowik, Czerwone laki w malarstwie śląskim Mistrza lat 1486/1487, „Ochrona Zabytków” 1/2001, s. 36-48; J. Olszewska-Świetlik, Z. Rozłucka, Badania czerwonych laserunków metodą mikroskopii fluorescencyjnej UV, „Acta Universitatis Nicolai Copernici” XXXIV, Toruń 2004, s. 141-160. Zajmowałam się również wraz z zespołem badaniami żółcieni organicznych, które zostały opublikowane: M. Górzyńska, J. Olszewska-Świetlik, Wybrane żółte laki — rekonstrukcja technologiczna, „Biuletyn Informacyjny Konserwatorów Dzieł Sztuki”, vol. 13, no. 1-2, 2002, s. 26-33; oraz Wybrane żółte laki — właściwości fizykochemiczne, „Biuletyn Informacyjny Konserwatorów Dzieł Sztuki”, vol. 14, no. 3-4, 2003, s. 126. Powyższe doświadczenia były potem wykorzystane m.in. w kształceniu studentów, czego przykładem jest wspólna publikacja: J. Olszewska-Świetlik, T. Szymczak, Wybrane rodzaje żółtych, brązowych i czerwonych laków organicznych — wstępna metodyka badawcza, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo”, t. XLII, Toruń 2011, s. 297-339. Ważnym aspektem prowadzonych przeze nią badań są analizy historycznych materiałów malarskich, podejmowane samodzielnie bądź, we współpracy z naukowcami z obszarów wiedzy nauk ścisłych (fizyka, chemia, matematyka) i przyrodniczych (biologia, mikrobiologia). Szczególnie ważnymi były analizy mające na celu określenie rodzaju bieli ołowiowej i żółcieni cynowo-ołowiowych przy zastosowaniu technik jądrowych — neutronowa analiza aktywacyjna (NAA). W tym celu została nawiązana długoletnia współpraca z Instytutem Technik Jądrowych w Warszawie, której wynikiem jest opublikowanie szeregu artykułów naukowych oraz prezentacja wyników badań na krajowych i zagranicznych konferencjach. Do badań materiałów malarskich, pochodzących z zabytkowych dzieł sztuki, wykorzystuje szeroki zestaw interdyscyplinarnych metod, takich jak: wysokosprawna chromatografia cieczowa (HPLC), metoda skaningowej mikroskopii elektronowej połączonej z energodyspersyjną analizą rentgenowską (SEM/EDS) oraz mikrorentgenowską analizą dyfrakcyjną (μXRD), spektroskopia absorpcyjna w podczerwieni, rentgenowska analiza fluorescencyjna wzbudzona cząsteczkami naładowanymi (PIXE), spektroskopia wstecznego rozproszenia Rutherforda (RBS) oraz analizy nuklearnej (NRA). Prawidłowe poznanie dzieła sztuki oraz wykonanie prac konserwatorskich jest niemożliwe bez znajomości historycznych i współczesnych technologii i technik sztuk pla- stycznych. W związku z powyższym istotnym kierunkiem jej zainteresowań naukowych i artystycznych jest praktyczne odtwarzanie wybranych zagadnień technologicznych w oparciu o materiały źródłowe w postaci dawnych traktatów i manuskryptów, a przede wszystkim doskonalenie umiejętności praktycznych, polegających na wykonywaniu doświadczeń malarskich oraz kopii malarskich w konwencji dawnej.
W pracy stara się powiązać, wzorem dawnych Mistrzów, wiedzę naukową z praktyką malarską. Głównym nurtem badań po uzyskaniu tytułu naukowego doktora habilitowanego było rozpoznanie zasad gdańskich warsztatów malarskich. Analizowałam wybrane nowożytne epitafia obrazowe z Bazyliki Mariackiej w Gdańsku powstałe w XVI i XVII wieku. (J. Olszewska-Świetlik, Technologia i technika malarska wybranych nowożytnych epitafiów z Bazyliki Mariackiej w Gdańsku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2009, ss. 170). Wykonywała analizę gdańskiego warsztatu malarskiego schyłku XVII i XVIII wieku na podstawie wybranych obrazów przedstawiających protestanckich duchownych (J. Olszewska-Świetlik, Gdański warsztat malarski schyłku XVII i w XVIII wieku na przykładach wybranych portretów przedstawiających protestanckich duchownych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2010, ss. 119). Kontynuując rozpoznanie zasad szkoły niderlandzkiej badałam antwerpski ołtarz tzw. św. Adriana (J. Olszewska-Świetlik, Warsztat malarski antwerpskiego retabulum św. Adriana z Bazyliki Mariackiej w Gdańsku, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2008, ss. 119). Ukierunkowanie badań na obszar Pomorza Gdańskiego, rozpoczętych w ramach rozprawy habilitacyjnej, w której przebadano znamienite dzieła epoki średniowiecza ufundowane dla Bazyliki Mariackiej w Gdańsku, pozwoliło mi na poszerzenie wiedzy na temat gdańskiej szkoły malarskiej, począwszy od tego okresu do czasów nowożytnych. Zestawienie wyników analiz i ich porównania z innymi dziełami, w tym szkoły niderlandzkiej, stworzyło możliwość ukazania zasad i reguł oraz zmian, dotyczących zestawu materiałów, stosowanych technologii i technik malarskich na wybranym obszarze kraju. Rozpoznanie warsztatów malarskich było możliwe dzięki wykorzystaniu metod naukowych i doświadczeń artystycznych. Połączenie to pozwala dopiero w sposób prawidłowy zinterpretować użytą technologię i techniki dzieł sztuki. Wyniki powyższych analiz oraz znawstwo cech i właściwości historycznych i współczesnych materiałów, stanowią źródło niezbędne do przeprowadzenia odpowiedniej konserwacji. Znaczenie interdyscyplinarnych analiz dzieł sztuki oraz ważnej, unikalnej roli, jaka powinna być przypisana konserwatorowi zabytków, przedstawiono w artykule: J. Olszewska-Świetlik, Rola i znaczenie technologii i technik sztuk plastycznych w wartościowaniu, ochronie i konserwacji zabytków [w:] Wartościowanie w ochronie zabytków, pod red. B. Szmygina, wydawca: Polski Komitet Narodowy ICOMOS, Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków Urzędu Miasta Stołecznego Warszawa, Politechnika Lubelska, Fundacja Politechniki Lubelskiej, Warszawa–Lublin 2012, ISBN 978-83-63569-08-2, s. 175-181.
Uczestniczyła w wielu krajowych i zagranicznych konferencjach z referatami lub posterami: ogółem 43 (krajowe — 15, zagraniczne 28). Opublikowała po habilitacji 26 streszczeń z konferencji naukowych. Doświadczenia, dotyczące znajomości starych technik malarskich, wykorzystuję przy wykonywaniu prac artystycznych i kopii w konwencji dawnej, a także realizacjach konserwatorskich. Autorka kilkunastu realizacji konserwacji zabytków (16. w tym, 14. indywidualnych i 2. zbiorowe). Dzieła artystyczne i konserwatorskie prezentowała na 11. wystawach krajowych.
Do najważniejszych realizacji konserwatorskich i badawczych należy konserwacja z elementami rekonstrukcji jednego z nielicznych zachowanych zabytków tablicowego malarstwa średniowiecznego w Toruniu: kwatery przedstawiającej Narodzenie Chrystusa, Obrzezanie — awers, Zwiastowanie — rewers, 1480, katedra pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu, (obraz namalowany w technice wielowarstwowej, podmalowanie temperowe, wykończenie olejno-żywiczne, podobrazie drewniane, Toruń 2014). Wyniki prac konserwatorskich zostały opublikowane w monografii i przedstawione na indywidualnej wystawie oraz upowszechnione na konferencji i wykładzie popularnonaukowym. Wyniki prowadzonych przez nią badań zostały zauważone i wykorzystane przez badaczy zagranicznych, czego wyrazem są cytowania na podstawie Google Scholar wynosi: 11, Indeks H (wg bazy Google Scholar): 2, natomiast łączna wartość wskaźnika IF:5.855.
Opublikowała ogółem 126 prac naukowych i artystycznych o zasięgu krajowym i międzynarodowym. Autorka 8. książek naukowych.
Zainteresowania naukowe Justyny Olszewskiej-Świetlik skupione są na: naukach o sztukach pięknych, konserwacji i restauracji malarstwa i rzeźby polichromowanej, dawnych technologiach i technikach malarskich, badaniach dzieł sztuki (techniki malarskie, materiały malarskie, budowa techniczna dzieł sztuki), badaniach konserwatorskich dzieł sztuki, kopiach malarstwa średniowiecznego i nowożytnego, pozłotnictwie, technikach rysunku, nowoczesnych metodach badawczych wykorzystywanych do badań dzieł sztuki, dawnych traktatach malarskich, projektowaniu programów badań i konserwacji dzieł sztuki, dokumentacją badań dzieł sztuki.